Więcej o kulturze żydowskiej w Polsce niż się powszechnie uważa

Przez wiele lat najsłynniejszą dzielnicą kultury jidysz był Państwowy Teatr Polski Jidysz znajdujący się w pobliżu słynnej Synagogi Nożyków, która jako jedyna przetrwała wojnę w Warszawie. Wielka Synagoga w Warszawie przy ul. Tłomäki została zniszczona przez Niemców w 1943 roku i przez wiele lat po wojnie teren był przerażony, a dalsze plany budowlane skazane na niepowodzenie. Taka sytuacja trwała do końca rządów komunistycznych. Państwowy Teatr Polski w języku jidysz został faktycznie założony w Łodzi w 1949 roku.

We Wrocławiu działał też inny trupa teatru jidysz, który łączył się i występował w całym kraju. W stosunkowo krótkim czasie państwo zapewniło im stały dom w Warszawie. Do 1968 roku teatrem jidysz kierowała znakomita aktorka jidysz Ida Kamińska (córka Estery Rachel Kamińskiej, bardziej znanej jako Matka Teatru Żydowskiego), która dokonywała interpretacji tak, aby przedstawienia nie tylko przyciągały ślady społeczności żydowskiej, turystów, a także nieżydowskich Polaków.

Kiedy Kaminska wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych w połowie lat 60., Shimon Szormij objął stanowisko dyrektora teatralnego i dyrektora artystycznego w 1969 roku, pozostając na tym stanowisku aż do śmierci w 2014 roku. Wdowa po nim, aktorka i piosenkarka Golda Tenser, obecnie prowadzi teatr i zaprezentowała również znany doroczny Warsaw Jewish Festival, a Warszawska nazwa piosenkarki nawiązuje do noblisty, powieściopisarza Isaaca Bachevice Singera.

Prawdopodobnie najsłynniejszym polskim festiwalem żydowskim jest coroczny Krakowski Festiwal Kultury Żydowskiej, założony w komunistycznej Polsce w 1988 roku przez Janusza Makoca, nie-Żyda, który o kulturze żydowskiej w całej jej różnorodności wie więcej niż większość Żydów. Krakowski Festiwal przyciąga nawet 15-tysięczną publiczność, która zjeżdża do miasta z całej Polski i z wielu stron świata, udowadniając, że nie trzeba być Żydem, aby cieszyć się kulturą żydowską.

Z kolei festiwale żydowskie w Krakowie i Warszawie są najbardziej znane i mają największą liczbę uczestników. Fundacja TOP na Rzecz Życia i Kultury Żydowskiej, jedna z wielu organizacji wspierających odrodzenie życia żydowskiego w Polsce, opublikowała listę ponad 50 żydowskich festiwali i innych wydarzeń kulturalnych – wielu międzywyznaniowych – odbywających się w Krakowie Kaliszu, Gdańsku, Bobowej, Białymstoku , Kielce, Warszawa i Słupsk i Szczecin, Chrzanów, Rymanów, Tarnów, Lublin, Lelow, Wrocław, Poznań, Łódź, Radom i wiele innych miejsc.

W piątek, 24 września, w Urli, wewnątrz i na zewnątrz zabytkowej XVII-wiecznej synagogi, rozpocznie się festiwal sztuki zatytułowany „Odzyskiwanie czasu – pamięć i dzielenie się”. Podobnie jak wiele innych synagog w Polsce budynek służy do celów innych niż modlitwa.

Samo wydarzenie jest odzwierciedleniem dyskusji o innowacyjnym wykorzystaniu „zbędnych” przestrzeni dziedzictwa żydowskiego z udziałem przedstawicieli Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu, społeczności Orla, Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego oraz brytyjskiej Fundacji na rzecz Żydów Dziedzictwo, które wcześniej zaproponowała zorganizowanie imprezy artystycznej poza synagogą.

Synagoga w Urli pochodzi z drugiej połowy XVII wieku i do połowy XX wieku była jednym z nielicznych kamiennych budynków w mieście. Wnętrze synagogi odzwierciedla wpływy barokowe i renesansowe, z których najbardziej charakterystycznym elementem jest arka. Ściany pomalowano kolorowymi freskami głównie o motywach zwierzęcych i roślinnych. Budynek był często przebudowywany i dodano oszałamiającą klasyczną fasadę.

Do przedednia II wojny światowej większość mieszkańców miasta stanowili Żydzi. Jednak wiosną 1942 r. społeczność została zmuszona do zamieszkania w getcie, a później w obozie zagłady w Treblince. Synagoga służyła jako magazyn mienia żydowskiego skonfiskowanego przez żołnierzy niemieckich, a sarkofag został zniszczony.

Po wojnie budynek był czasem wykorzystywany jako magazyn, ale często był pusty i zaniedbany, a jego stan pogarszał się. W 2010 roku synagoga przeszła na własność Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. W utrzymanie synagogi zaangażowanych jest wiele lokalnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, które otrzymują pełne wsparcie burmistrza i gminy.

Wolny od zwojów Tory, bimy i astronomii budynek odzwierciedla jednak wiele ze swojej dawnej świetności, a jako miejsce festiwalu historia i życie religijne z przeszłości splatają się ze współczesnymi perspektywami, z jakimi spotyka się dziś społeczeństwo.

Artyści i naukowcy biorący udział w festiwalu pochodzą z Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu i Politechniki Białostockiej (BUoT), a wśród nich profesorowie – Janusz Badeja, Rafai Gorczyński, Wojciech Hora, Karolina Komasa, Wisław Koronowski, Maciej Korac i Jarosława Perszki. (BUofT); oraz lekarze Daniel Konos i Peter Masters.

A propos sukkah, każdy, kto chce dołączyć do konkursu Virtual World Sukkah Contest w niedzielę 26 września, może wysłuchać transmisji internetowej na www.TheUS.tv/succah2, dostępnej na Zachodnim Wybrzeżu Stanów Zjednoczonych o 9 rano, Argentyna 13:00, Wielka Brytania 17:00 Izrael 19:00 Indie 21:30

■ Każda nowa głowa państwa wnosi coś nowego do tej roli, ale wśród rzeczy, które pozostają niezmienne, jest coroczna wizyta przedstawicieli Kfar Chabad w przeddzień Dnia Tronu, aby przynieść prezydentowi lulaw i etrog na jego osobisty użytek.

Zwyczaj przynoszenia Chabad Lulav i Itrog do głowy państwa i premiera zapoczątkował legendarny już nieżyjący już burmistrz Kfar Chabad Szlomo Majdaneszek, który co roku wręczał go ojcu zmarłego prezydenta, prezydentowi Chaimowi Herzogowi. Tym razem syn Majdanczika, Izrael i wnuk Abraham, przybyli z synem Abrahama do domu prezydenta w wigilię Sukkot, aby wygłosić prezentację dla urzędującego prezydenta. W Kfar Habad jest sad sadowniczy.

Prezydent Isaac Herzog powiedział, że Festiwal Sukkot jest jednym z jego ulubionych świąt i cieszy się, że kontynuuje tradycję. Żałował tylko, że kolejna tradycja obchodów święta Sukkot w rezydencji prezydenta nie mogła się odbyć w tym roku, a nie odbyła się w zeszłym roku z powodu pandemii.

Ambasador Nepalu Anjan Shakya, zawsze mając na sobie jeden ze swoich wspaniałych zestawów sari, wydała nepalską kolację w swoim domu w Herzliya Pitwah, aby uczcić Dzień Konstytucji i Święto Narodowe Nepalu. Gościem honorowym i przedstawicielem rządu był minister Elie Avidar. Wśród gości była również Adina Gottesman, która została szczególnie wyróżniona za wieloletnią służbę jako Honorowy Konsul Generalny Nepalu, zanim Nepal ustanowił ambasadę w Izraelu. W tym czasie był ambasadorem Nepalu w Kairze.

Elie Avidar, Adina Gottesman i ambasador Nepalu Anjan Shakya. (Źródło: dzięki uprzejmości Ambasady Nepalu)

Wśród gości znaleźli się także MK Michael Scheer, przewodnicząca Protokołu Stanowego Jill Haskell, były sekretarz gabinetu Tzachi Braverman, ambasadorowie, przedstawiciele różnych ministerstw, instytucji turystycznych i organizacji międzynarodowych oraz biznesmeni.

Shakya, która dbała o udział w prawie każdym wydarzeniu, na które była zapraszana, i która rozpoczęła wiele spotkań z różnymi organizacjami i instytucjami w celu intensyfikacji stosunków dwustronnych, opowiadała o tym, jak ambasada wzniosła stosunki na nowy poziom. Potwierdził to Avidar, który wyraził zadowolenie z przyjaznych stosunków między obydwoma krajami, podkreślając podejmowanie inicjatyw na rzecz wprowadzenia nowych wymiarów relacji.

Podczas wieczoru goście zapoznali się z nowo wydaną książką Stosunki nepalsko-izraelskie, zainicjowaną przez Ambasadę Nepalu po ubiegłorocznych obchodach 60-lecia stosunków dyplomatycznych.

Książka, pod redakcją Sabity Deshmaru, zawiera artykuły wybitnych osobistości izraelskich i nepalskich i składa hołd prezydentom, premierom i ministrom spraw zagranicznych obu krajów.

[email protected]